به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «فراهان خبر» فاطمه‌سادات فراهانی فعال رسانه‌ای در یادداشتی نوشت؛ واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷، که در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی ایران به عنوان «جمعه سیاه» شناخته می‌شود، یکی از نقاط عطف کلیدی در جریان اعتراضات مردمی علیه رژیم پهلوی بود. این رویداد، که در میدان ژاله تهران (اکنون میدان شهدا) رخ داد، نمادی از سرکوب گسترده رژیم و همزمان، جرقه‌ای برای شتاب‌گیری جنبش انقلابی به شمار می‌رود.
در ادامه، به چگونگی وقوع، اهمیت و نقش این واقعه در پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته می‌شود. در تابستان ۱۳۵۷، اعتراضات مردمی علیه رژیم پهلوی به دلیل عوامل متعددی از جمله فساد اقتصادی، سرکوب سیاسی و وابستگی به قدرت‌های خارجی، به اوج خود رسیده بود. آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در ۲۸ مرداد همان سال، که منجر به کشته شدن صدها نفر شد و به رژیم نسبت داده شد، خشم عمومی را تشدید کرد.
در این میان، دولت شریف‌امامی با اعلام ممنوعیت راهپیمایی‌ها، واکنش منفی بیشتری برانگیخت.صبح ۱۷ شهریور ۱۳۵۷، با وجود اعلام حکومت نظامی از سوی ارتشبد غلامعلی اویسی (فرماندار نظامی تهران) از ساعت ۶ صبح، هزاران نفر از اقشار مختلف جامعه – از جمله کارگران، دانشجویان، زنان و روحانیون – به دعوت روحانیون و تحت تأثیر پیام‌های امام خمینی (ره)، در میدان ژاله تهران تجمع کردند.
هدف، برگزاری نماز جمعه و اعتراض مسالمت‌آمیز علیه رژیم بود. با این حال، نیروهای نظامی و انتظامی، با استفاده از تانک‌ها، هلیکوپترها و سلاح‌های گرم، بدون هشدار کافی به سوی جمعیت آتش گشودند.
بر اساس گزارش‌های رسمی رژیم، ۵۸ نفر کشته و ۲۰۵ نفر مجروح شدند، اما منابع انقلابی و بین‌المللی آمار کشته‌ها را تا صدها یا حتی هزاران نفر تخمین زده‌اند. این سرکوب، صحنه‌ای از خونریزی گسترده ایجاد کرد و بسیاری از معترضان، از جمله زنان و جوانان، قربانی شدند.اهمیت واقعه ۱۷ شهریور در چند بعد قابل بررسی است:
نماد سرکوب رژیم: این رویداد، اوج خشونت و ناامیدی رژیم پهلوی را نشان داد و هرگونه امید به مصالحه یا اصلاحات درون‌نظامی را از بین برد. به قول تحلیل‌گران، «جمعه سیاه» فاصله میان مردم و حکومت را به حدی عمیق کرد که امکان هرگونه سازش را غیرممکن ساخت.
بسیج عمومی و اتحاد: کشتار، به جای خاموش کردن اعتراضات، آن‌ها را شعله‌ورتر کرد. حضور گسترده زنان در خط مقدم، که به پرورش نسل انقلابی و استحکام پایه‌های حرکت کمک کرد، یکی از جنبه‌های برجسته بود. همچنین، این واقعه محکومیت داخلی و بین‌المللی را به همراه داشت و رژیم را در سطح جهانی منزوی کرد.
درس‌های تاریخی: از منظر تحلیلی، این قیام نه تنها واکنشی به یک حادثه، بلکه تجلی مطالبات انباشته‌شده ملت در برابر ظلم، فساد و وابستگی بود. در شرایط کنونی، درس‌هایی چون ایستادگی، وحدت و ولایت‌مداری از آن قابل استناد است.
نقش در پیروزی انقلاب اسلامی واقعه ۱۷ شهریور نقش محوری در تسریع پیروزی انقلاب ایفا کرد؛
شتاب‌بخشی به اعتراضات: بلافاصله پس از این رویداد، اعتصابات سراسری، به ویژه در صنعت نفت، اقتصاد رژیم را فلج کرد. چهلم شهدا به بزرگ‌ترین عزاداری تاریخ معاصر تبدیل شد و تظاهرات را از حالت پراکنده به جنبش متمرکز تبدیل کرد.
تغییر پارادایم رژیم: این واقعه، پایان تظاهرات مقطعی و آغاز «انقلاب واقعی» بود، به تعبیر مشاور امنیت ملی آمریکا، زبیگنیو برژینسکی. ارتش را تضعیف کرد، زیرا بسیاری از سربازان از تیراندازی به هموطنان خودداری ورزیدند و بعدها به انقلاب پیوستند.
مسیر به سوی بهمن ۵۷: تنها پنج ماه پس از این رویداد، در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، رژیم پهلوی سقوط کرد. خون شهدا، نهضت اسلامی را زنده نگه داشت و اتحاد میان جریان‌های مختلف انقلابی – از مذهبیون تا ملی‌گرایان – را تقویت کرد، که این امر پیروزی نهایی را رقم زد.
واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷، فراتر از یک تراژدی، نقطه‌ای بدون بازگشت در تاریخ معاصر ایران بود که سرکوب رژیم را به عاملی برای پیروزی انقلاب تبدیل کرد.
این رویداد، یادآور ایستادگی ملت در برابر ظلم و اهمیت وحدت در مسیر عدالت است. گرامیداشت آن، نه تنها ادای احترام به شهداست، بلکه درسی برای حفظ دستاوردهای انقلاب در برابر چالش‌های امروز.
